Gebrek aan marktvernieuwing
In Vlaanderen zou het gebruik van hout als middel voor woningverwarming in 1,6 % van de huishoudens toegepast worden als hoofdverwarming en bij 19,1 % als bij- of sfeerverwarming. Indien alle oude houtkachels vervangen zouden worden door nieuwe houtkachels aan een ratio van 5 % tot 10 % per jaar dan zou er tegen 2030 een reductie van 42 % zijn van de emissies t.o.v. 2015. Wanneer alle open haarden buiten gebruik gesteld zouden worden, zou dit tot een reductie van 5 % van de jaarlijkse milieuschadekosten (berekend op basis van de negatieve effecten van milieuvervuiling) van de totale emissies leiden.Nu kunnen we ons de vraag stellen: Waarom de oude 'vervuilende' kachels en open haarden nog niet buiten gebruik zijn gesteld geweest. Of: Waarom de overheid nog geen financiële incentive heeft gegeven om een oude kachel te vervangen door een nieuwe. Want terwijl de industrie en de transportsector de laatste jaren steeds minder vervuilend zijn door grote technologische transformaties naar milieuvriendelijkere en efficiëntere machines en voertuigen, blijft de marktvernieuwing bij de houtkachelindustrie achterwege.
We zien een tweetal factoren die verantwoordelijk zijn voor de verminderde daling van fijn stof bij de houtkachelsector. Ten eerste worden huishoudens niet gestimuleerd om een nieuwe kachel aan te kopen doordat houtstook jaarlijks gestigmatiseerd wordt in de Vlaamse pers. Dit heeft als gevolg dat ze verder blijven stoken met hun oude 'vervuilende' houtkachel en open haard, en de markt geen impulsen krijgt om te vernieuwen. Ten tweede worden houtkachels als 'robuust' gezien terwijl ze net als auto's regelmatig vervangen moeten worden. Houtkachels hebben hierdoor vandaag de dag een zeer hoge leeftijd (30 à 40 jaar).
Het psychologisch belang van hout en vuur
Naast een wetenschappelijke invalshoek, kunnen we houtverbranding ook bekijken vanuit een sociale benadering. Al een miljoen jaar geleden maakte de mens gebruik van vuur door middel van hout. Deze vaardigheid is een beslissend keerpunt geweest in de menselijke evolutie; men kon zich verwarmen, voedsel bereiden, zich beschermen... Als we kijken naar de huidige Vlaming, zien we dat hij/zij nog steeds graag een vuur aansteekt in de winter in de kachel of vuurkorf en in de zomer om te barbecueën. Als we zeggen dat vuur maken door middel van hout in ons DNA zit, hebben we het dus niet helemaal fout. Toch?Hoewel er - naar ons medeweten - nog geen studie is gevoerd naar het effect van houtverbranding op de mentale toestand van de mens, zijn we ervan overtuigd dat dit voor veel mensen een positief effect heeft. Avonden met de jeugdbeweging rond het kampvuur, het opwarmen voor de houtkachel na een koude wandeling, het vuur zien knetteren... zijn ongetwijfeld een greep uit de herinneringen die jullie zijn bijgebleven.
Daarnaast stopt het voor velen onder ons niet bij het maken van vuur alleen. Als je weet dat 60 % van het bos in Vlaanderen in privaat bezit is, zijn er ongetwijfeld veel boseigenaars die regelmatig hun bos intrekken om hout te klieven en te sprokkelen. Dit hout is immers een lokaal product dat voortkomt uit het beheer dat zij voeren in hun bossen. Deze boseigenaars zijn begaan met de natuur in het bos en beheren hun bossen met een langetermijnvisie. Mocht je deze eigenaars verbieden om hun houtkachel nog aan te steken/aan houtkap te doen, zal het beheer van de Vlaamse bossen hier ongetwijfeld onder lijden. Men doorbreekt dan immers een korte circulaire keten, wat ook een duidelijke impact op de biodiversiteit als gevolg heeft.
Aanbevelingen:
In se is hout stoken in een geschikt toestel, met het juiste hout en de juiste stookmethode niet zo vervuilend als men wil voorstellen. Het is een uitstekend milieuvriendelijk alternatief voor fossiele brandstoffen, want bomen nemen tijdens hun groei CO2 op. Dezelfde hoeveelheid opgenomen CO2 wordt terug uitgestoten bij de verbranding. Dit gebeurt ook op natuurlijke wijze wanneer dood hout in het bos achterblijft en als het hout lokaal is, dan wordt de 'extra' CO2-uitstoot ook beperkt. Wil je je uitstoot zo laag mogelijk houden, volg dan onderstaande aanbevelingen:
- Laat hout voldoende drogen vooraleer je het gebruikt (vochtgehalte minder dan 20 procent)
Na 2 jaar in een droge ruimte met het hout van de grond is dat meestal het geval. Gebruik een houtvochtmeter om zeker te zijn.
- Zet de luchttoevoer van je houtkachel niet altijd volledig open
Zorg dat er voldoende luchttoevoer is bij het opstarten van het vuur, maar van zodra het vuur goed brandt, verminder je de luchttoevoer een beetje. Zorg dat de vlammen niet kleiner worden. Te veel zuurstof geeft vonken in de schoorsteen, te weinig zuurstof giftige rook.
- Maak je vuur nooit aan met krantenpapier
De rook is ongezond door de inkt. Geef je oud papier mee met de papierophaling. Je steekt je kachel best aan met zacht (aanmaak)hout of natuurlijke aanmaakblokjes.
- Leg bij het aanmaken het meest brandbare materiaal bovenaan
Deze 'omgekeerde methode' of kaarsmethode is de meest aangewezen manier bij verbrandingstoestellen waar de lucht langs onder wordt ingeblazen. Er ontstaat veel minder rook en er komen bij het aansteken minder schadelijke stoffen vrij.
- Verbrand geen samengesteld hout (bv. triplex en vezelplaat), maar gekliefd onbehandeld hout
Samengesteld hout bevat lijm en andere kunststoffen. Bij de verbranding ervan komen giftige stoffen vrij.
- Eenmaal het vuur brandt, gebruik hardhout
Hardhout heeft een hoge energetische waarde waardoor je niet te vaak moet bijvullen. Wanneer je bijvult, plaats ten minste 2 houtblokken hardhout per keer wanneer de vlammen nog aanwezig zijn. Regelmatig bijvullen is aangewezen.
- Sluit nooit de luchttoevoer van je houtkachel af als de temperatuur te hoog oploopt
Door de luchttoevoer grotendeels af te sluiten, trekt de schoorsteen minder goed en bevat de rook meer ongezonde stoffen waaronder het dodelijke CO of koolstofmonoxide.
- Twijfel je of je goed of fout stookt? Kijk naar je schoorsteen en je vlammen.
Als de rook uit je schoorsteen wit of vrijwel onzichtbaar is, ben je goed bezig. Donkere rook is een alarmsignaal. Je verbrandt dan afval, bewerkt of nat hout ofwel wordt de luchttoevoer verkeerd gebruikt. Dat zie je niet alleen, je ruikt het ook! Daarnaast geven de vlammen een indicatie voor de kwaliteit. Blauwe, geelrode of lichtrode vlammen duiden op een goede verbranding. (Donker)rode vlammen zijn een aanwijzing van een slechte verbranding.
- Gebruik van as als meststof in de moestuin?
Over het gebruik van as als meststof in de (moest)tuin bestaan verschillende visies. As van hout bevat (mogelijks) schadelijke stoffen, waardoor het gebruik niet aangeraden wordt. Bij een goede verbranding, kunnen assen beperkt gebruikt worden als meststof. Geef as steeds mee met het huisvuil en niet in de GFT-bak.
- Laat je schoorsteen en rookgaskanaal minstens één keer per jaar vegen
Dit om het risico op een schoorsteenbrand uit te sluiten en ervoor te zorgen dat het toestel goed blijft branden. Vergeet ook niet jouw katalystor of elektrofilter te reinigen.
Conclusie
Hoewel er vaak met de vinger gewezen wordt naar houtkachels, mag men de positieve aspecten niet onderschatten. Hierbij denken we aan de positieve psychologische effecten, de natuurwaarde van het bos door aan bosbeheer te doen, CO2-opslag... Alle warmte die wordt opgewekt met hout, is warmte die niet met fossiele energie wordt opgewekt en draagt dus bij de doelstellingen hernieuwbare energie. Bovendien is er een groot potentieel voor de vermindering van fijnstof in de houtkachelsector door marktvernieuwing en de vervanging van oude kachels door nieuwe, meer zuinige, exemplaren.[Bos]
Auteur: Ute De Meyer
Bronnen: VMM, Dovre, De Zonne-Arc vzw, Departement Omgeving, Stroomop, Sander de Bruyn, Reinier van der Veen, Marisa Korteland, Marijn Bijleveld (2019), Milieuschadekosten van verschillende technologieën voor woningverwarming, studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, MIRA, MIRA/2019/01, CE Delft